Kalça Kırığı Tedavisi

Kalça Kırığı Nedir?

Kalça kırığı, kalça eklemi çevresindeki kemiklerin hasar görmesi durumudur. Bu eklem, alt vücudumuzun ana yük taşıyan yapılarından biridir ve bacağımızdaki en büyük kemik olan femur (uyluk kemiği) ile pelvisimizdeki (leğen kemiği) asetabulum adı verilen oyuk yapı arasında bulunur. Kalça eklemi, bu iki kemiğin birleşim yerindeki “top ve yuva” şeklindeki bir yapıdır. Femurun üst kısmındaki yuvarlak baş, pelvisin asetabulum denilen oyuk kısmına oturur.

Kalça kırıkları genellikle femurun üst kısmında meydana gelir. Bu bölge, femur başı, femur boynu ve intertrokanterik bölge (büyük ve küçük trokanter arasındaki alan) olarak ayrılır. Ayrıca, büyük trokanterin hemen altındaki subtrokanterik bölge de kalça kırıklarının oluşabileceği alanlardandır.

Kalça kırıklarının türleri, hasarın yerine ve kemiğin kırılma biçimine göre değişiklik gösterir. Bu kırıklar arasında en yaygın olanları şunlardır:

Femur Boyun Kırıkları: Bu kırıklar, femurun üst kısmında, femur başı ile gövde arasındaki dar kısımda meydana gelir. Yaşlılarda düşmeler sonucu sıkça rastlanan bir kırık türüdür.

Intertrokanterik Kırıklar: Femurun, büyük ve küçük trokanterler arasındaki kısmında oluşan kırıklardır. Bu kırıklar genellikle daha geniş bir alanı etkiler ve tedavisi femur boyun kırıklarına göre farklılık gösterebilir.

Subtrokanterik Kırıklar: Femurun trokanter bölgesinin hemen altında, femurun gövdesinin üst kısmında meydana gelir. Genellikle şiddetli travmalar sonucu ortaya çıkar.

Her tür kalça kırığının tedavisi, kırığın yerine, şiddetine ve hastanın genel sağlık durumuna göre değişir. Tedavi yöntemleri arasında cerrahi müdahaleler, plak ve vidalarla sabitleme veya protez uygulamaları yer alabilir. Özellikle yaşlı hastalarda, kalça kırıklarının tedavisi ve sonrasında rehabilitasyon süreci büyük önem taşır, çünkü bu kırıklar hareket kabiliyetini ciddi şekilde etkileyebilir ve yaşam kalitesini düşürebilir.

Femur Kemiği Kırığı Çeşitleri

Femur kemiği kırıkları, vücudumuzun en büyük ve en güçlü kemiği olan femurda meydana gelen hasarlar olarak tanımlanır. Bu kırıklar, genellikle yüksek enerjili travmalar sonucu oluşur ve kalça eklemi yakınlarında dört ana kategoriye ayrılabilir: femur başı kırıkları, femur boyun kırıkları, intertrokanterik kırıklar ve subtrokanterik kırıklar. Her bir kırık tipi, oluştuğu yere ve karakteristik özelliklerine göre ayrı bir tedavi yaklaşımı gerektirir.

Femur Baş Kırıkları:

• Femurun en üst kısmında, kalça eklemi içinde bulunan femur başında meydana gelir.
• Bu kırıklar genellikle düşük sıklıkta görülür ve genellikle yüksek enerjili darbeler sonucu oluşur.
• Femur başı kırıkları, deplase (yer değiştirmiş) veya nondeplase (yerinde) olabilir ve bu durum tedavi yaklaşımını belirler.
• Kan akışının kesilmesi riski bu kırıklarda yüksektir, bu da femur başında nekroz riskini artırabilir.

Femur Boyun Kırıkları:

• Femur başı ile femur gövdesini bağlayan dar bölgede meydana gelir.
• Yaşlılarda düşmelerle sıkça görülür ve deplase veya nondeplase olabilir.
• Kan akışının bozulması riski bu kırıklarda da önemlidir, bu da iyileşmeyi zorlaştırabilir ve nekroz riskini artırabilir.

Intertrokanterik Kırıklar:

• Femurun büyük ve küçük trokanter adı verilen çıkıntıları arasında yer alır.
• Genellikle daha geniş bir alanı etkileyen bu kırıklar, deplase veya nondeplase olabilir ve bazen çok parçalı kırıklara yol açabilir.

Subtrokanterik Kırıklar:

• Femurun trokanter bölgesinin hemen altında, gövdenin üst kısmında görülür.
• Kalça kırıklarının daha küçük bir yüzdesini oluşturur ve genellikle şiddetli travmalar sonucu meydana gelir.

Her tür femur kemiği kırığının tedavisi, kırığın yerine, tipine ve hasta genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Cerrahi müdahaleler, plak ve vida uygulamaları, çivi takılması veya protez yerleştirilmesi gibi yöntemler tedavide kullanılabilir. Özellikle yaşlı hastalarda femur kırıklarının tedavisi ve sonrasındaki rehabilitasyon süreci, hastanın genel sağlığı ve hareket kabiliyetini korumak açısından büyük önem taşır.

Femur Kemiği Kırığı Belirtileri Nelerdir?

Femur kemiği kırıkları, vücudun en büyük ve en dayanıklı kemiklerinden birinde meydana gelen ciddi yaralanmalardır. Bu tür kırıkların belirtileri genellikle ani ve belirgin olmakla birlikte, bazen daha hafif ve yavaş gelişen semptomlar da gözlenebilir. Femur kırığı belirtileri şunlardır:

Yürüyememe veya Zorlukla Yürüme:

• Kırık nedeniyle bacakta aşırı ağrı ve güçsüzlük, yürümeyi zorlaştırabilir veya imkansız hale getirebilir.

Uyluk ve Kalça Bölgesinde Şiddetli Ağrı:

• Kırığın olduğu bölgede yoğun ağrı hissedilir. Bu ağrı genellikle uyluk, kalça ve kasık bölgesinde yoğunlaşır.

Ağrının Bacak Boyunca Yayılması:

• Ağrı, kırık bölgesinden diz ve bacağa doğru yayılabilir.

Hareket Ederken Artan Rahatsızlık:

• Kalçanın döndürülmesi gibi hareketler sırasında artan ağrı ve rahatsızlık hissi.

Morarma ve Şişlik:

• Kırık bölgesinde morarma, şişlik ve bazen ısı artışı gözlenebilir.

Bacağın Görünür Kısalması veya Deformasyonu:

• Kırığın ciddiyetine bağlı olarak, etkilenen bacak diğerine göre daha kısa görünebilir veya anormal bir pozisyonda olabilir.

Ayak ve Dizin Anormal Konumu:

• Kırık bacağın ayak veya dizi, dışa veya içe doğru anormal bir açıda durabilir.

Ağırlık Taşıma Güçlüğü:

• Kırık bacağa ağırlık vermek zorlaşır veya imkansız hale gelebilir.

Femur kırıklarında, belirtiler genellikle oldukça şiddetlidir. Ancak, bazı hafif kırık veya çatlak durumlarında, belirtiler daha az şiddetli olabilir ve yalnızca hafif ağrı veya rahatsızlık şeklinde kendini gösterebilir. Bu nedenle, şüpheli durumlarda vakit kaybetmeden tıbbi yardım almak önemlidir. Özellikle yaşlılarda ve osteoporoz (kemik erimesi) hastalarında, femur kırıkları daha hafif yaralanmalar veya düşmelerle bile meydana gelebilir ve dikkatli bir değerlendirme gerektirir.

Femur Kemiği Kırığı Neden Olur?

Femur kırıkları, uyluk kemiğinin hasar görmesiyle oluşur ve genellikle ciddi travmalar sonucunda meydana gelir. Bu kırıkların nedenleri yaş gruplarına ve bireysel sağlık durumlarına göre farklılık gösterir. İki ana neden grubu vardır: yüksek enerjili travmalar ve düşük enerjili travmalar.

Yüksek Enerjili Travmalar:

• Genç ve orta yaşlı bireylerde daha sık rastlanır.
• Trafik kazaları, spor yaralanmaları, yüksekten düşmeler gibi ciddi kazalar bu kırıkların başlıca nedenlerindendir.
• Sporcular arasında, özellikle koşu ve atletizm gibi yüksek stres gerektiren sporlar sırasında stres kırıkları şeklinde de görülebilir.

Düşük Enerjili Travmalar:

• Yaşlılarda daha yaygındır.
• Kemik erimesi (osteoporoz) nedeniyle kemiklerin zayıflaması, basit düşmelerin bile ciddi kırıklara yol açmasına neden olabilir.
• Ev içi kazalar, takılıp düşmeler, banyoda kaymalar gibi basit travmalar, zayıflamış kemik yapısı nedeniyle ciddi sonuçlara yol açabilir.

Kemik Erimesi (Osteoporoz):

• Kemik yoğunluğunun ve kalitesinin azalmasıyla karakterizedir.
• Yaşlılarda ve özellikle menopoz sonrası kadınlarda daha sık görülür.
• Östrojen hormonundaki azalma, kadınlarda kemik yoğunluğunun daha hızlı kaybedilmesine yol açar, bu da kadınlarda kalça kırıklarının daha yaygın olmasının sebeplerinden biridir.

Diğer Risk Faktörleri:

• Yaşlılarda denge ve yürüme bozuklukları, baş dönmesi, görme problemleri ve bazı ilaçların yan etkileri gibi faktörler, düşme riskini artırır ve böylece femur kırığı riskini yükseltir.
• Bazı kronik hastalıklar ve uzun süreli hareketsizlik de kemik sağlığını olumsuz etkileyerek kırık riskini artırabilir.

Özetle, femur kırıkları, hem genç hem de yaşlı bireylerde ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir ve bu kırıkların nedenleri, yaş, cinsiyet, genel sağlık durumu ve yaşam tarzı gibi birçok faktöre bağlıdır. Bu nedenle, özellikle risk altındaki bireylerde düşme önleyici tedbirler ve kemik sağlığını destekleyici önlemler almak büyük önem taşır.

Kalça Kırığı Tedavisi

Kalça kırıklarının tedavisi, kırığın türü ve hastanın genel sağlık durumuna göre değişkenlik gösterir. Tedavinin ilk adımı, bir Ortopedi ve Travmatoloji Uzmanı tarafından doğru bir teşhisin konulmasıdır.

Teşhis Süreci:

• Teşhis, genellikle fiziksel muayene ve röntgen görüntüleri ile başlar.
• Kırığın röntgenle tespit edilememesi durumunda, MR (Manyetik Rezonans) veya BT (Bilgisayarlı Tomografi) gibi ileri görüntüleme teknikleri kullanılabilir.

Tedavi Seçenekleri:

• Tedavi, hastanın yaşı, sağlık durumu, kırığın tipi ve yerleşimi gibi faktörlere göre kişiselleştirilir.
• Bazı durumlarda, özellikle hafif veya stabil olmayan kırıklarda, ameliyatsız tedavi yöntemleri tercih edilebilir. Bu yöntemler arasında istirahat, ağrı yönetimi ve fizik tedavi bulunur.

Cerrahi Tedavi:

• Ciddi veya stabil olmayan kırıklarda cerrahi müdahale sıklıkla tercih edilir.
• Ameliyat seçenekleri arasında plak ve vida ile sabitleme, intramedüller çivi uygulaması veya kırık durumuna göre kalça protezi yerleştirilmesi bulunabilir.
• Ameliyat, kırığın daha iyi iyileşmesini sağlar ve bazı durumlarda hastanın daha hızlı mobilize olmasına yardımcı olur.

Ameliyatsız Tedavi Mümkün mü?

• Hafif ve stabil femur kırıkları bazen cerrahi müdahale gerektirmeden tedavi edilebilir.
• Bu durumda, hastanın hareketliliğini sınırlamak, ağrıyı yönetmek ve fizik tedavi uygulamaları ön planda olur.
• Ancak, bu yaklaşım genellikle genç ve sağlıklı bireylerde veya çok yaşlı ve cerrahi riski yüksek olan hastalarda tercih edilir.

Rehabilitasyon:

• Kalça kırığı tedavisi, ameliyat sonrası rehabilitasyon ile tamamlanır.
• Rehabilitasyon süreci, hastanın yeniden yürüyebilmesi, günlük aktivitelerine dönebilmesi ve kas gücünü yeniden kazanabilmesi için kritik öneme sahiptir.

Her hastanın durumu farklı olduğu için, tedavi seçeneklerinin belirlenmesinde doktorunuzun önerileri esastır. Hastanın yaşam tarzı, genel sağlık durumu ve tedaviye olan yanıtı, tedavi planının önemli bir parçasını oluşturur.

Femur Kemiği Kırıklarında Ameliyat Dışı Tedavi

Femur kırıkları arasında nondeplase (yerinden oynamamış) türü, bazı durumlarda ameliyatsız tedavi edilebilir. Bu yaklaşım genellikle, hastanın cerrahi müdahaleye uygun olmadığı durumlarda tercih edilir. Ameliyatsız tedavi yöntemlerinin temel amacı, kırığın doğal iyileşme sürecini desteklemek ve hastanın fonksiyonel hareket kabiliyetini korumaktır.

Yatak İstirahati:

• Nondeplase femur kırıklarında, başlangıçta hastaya yatak istirahati önerilebilir.
• Bu süreçte, kırığın stabil kalmasını sağlamak ve iyileşmeyi desteklemek amaçlanır.

Hareketsizlik Riskleri:

• Uzun süreli yatak istirahati, özellikle yaşlı hastalarda, zatürre, derin ven trombozu, kas zayıflığı ve bası yaraları gibi ek sağlık sorunlarına yol açabilir.
• Bu nedenle, yatak istirahatinin süresi ve yoğunluğu dikkatlice yönetilmelidir.

Radyolojik Takip:

• Ameliyatsız tedavi sürecinde, kırığın durumu ve iyileşme süreci düzenli röntgen kontrolleriyle yakından izlenir.
• Bu takip, kırığın iyileşip iyileşmediğini ve herhangi bir yer değiştirme (deplasman) olup olmadığını değerlendirmek için önemlidir.

Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon:

• Hasta, yatak istirahatinden sonra fizik tedavi ve rehabilitasyon programına dahil edilebilir.
• Bu süreç, kas gücünü yeniden kazanmak, hareket aralığını artırmak ve günlük aktivitelere geri dönmek için kritik öneme sahiptir.

Cerrahi Tedavi Değerlendirmesi:

• Ameliyatsız tedavi, her zaman en iyi seçenek olmayabilir. Hastanın durumu ve kırığın gidişatı değerlendirilerek, gerekli görülürse cerrahi müdahaleye geçiş yapılabilir.

Her hasta ve her kırık benzersizdir, bu nedenle tedavi seçenekleri bireysel duruma göre uyarlanmalıdır. Ortopedi ve Travmatoloji uzmanının önerileri, hastanın genel sağlık durumu, yaşam tarzı ve kırığın özellikleri dikkate alınarak yapılır. Tedavi sürecinin başarısı, doğru teşhis, uygun tedavi seçimi ve etkili rehabilitasyon programlarının bir kombinasyonuna bağlıdır.

Kalça Kırığı Ameliyatı

Kalça kırığı ameliyatları, kırığın tipine, yerine, derecesine ve hastanın genel sağlık durumuna göre çeşitlilik gösterir. Ameliyatın amacı, kırığın stabilizasyonunu sağlamak, ağrıyı azaltmak ve hastanın mümkün olan en kısa sürede günlük aktivitelerine geri dönmesini sağlamaktır. İşte bu ameliyatlarda kullanılan bazı temel cerrahi yöntemler:

İnternal Fiksasyon:

• Bu yöntem, özellikle yerinden oynamamış (nondeplase) veya minimal yer değiştirmiş (deplase) kırıklarda tercih edilir.
• Kırık uçları, metal plaklar, vidalar veya intramedüller çiviler kullanılarak sabitlenir.
• Ameliyat, kırık parçalarını doğru pozisyonda tutarak doğal iyileşme sürecini destekler.

Total veya Kısmi Kalça Protezi Ameliyatı:

• Bu yöntem, özellikle yaşlı hastalarda ve femur başı veya boynu kırıklarında tercih edilir.
• Femur başı veya boynunda ciddi kırıklar veya kan akımı bozukluğu olan durumlarda, hasarlı kemik parçaları çıkarılır ve yerine protez yerleştirilir.
• Total kalça protezi, hem femur başını hem de asetabulumu (leğen kemiğinin yuva kısmı) içerirken, kısmi protez yalnızca femur başına uygulanır.

Hemiarthroplasty (Yarı Protez) Ameliyatı:

• Bu cerrahi işlem, genellikle yaşlı hastalarda ve femur başı kırıklarında uygulanır.
• Sadece femur başının protezle değiştirildiği bu yöntem, kalça ekleminin diğer kısmının korunmasını sağlar.

Rekonstrüktif Cerrahi:

• Çok parçalı veya karmaşık kırıklarda, kırık parçalarının yeniden birleştirilmesi ve sabitlenmesi gerekebilir.
• Bu cerrahi yöntemlerin seçimi, kırığın tipine, hastanın yaşına, genel sağlık durumuna ve ameliyat sonrası iyileşme beklentilerine göre yapılır. Cerrahi tedavi sonrası, hastanın iyileşmesi ve fonksiyonel hareket kabiliyetinin geri kazanılması için kapsamlı bir rehabilitasyon programı gereklidir.

Her hasta benzersiz olduğundan, tedavi planı ve cerrahi seçenekler kişiye özgü olarak değerlendirilmelidir.

Kalça Kırığı Ameliyatı Sonrası İyileşme Süreci Nasıldır?

Kalça kırığı ameliyatları sonrasında hastaların iyileşme süreci, ameliyatın türüne ve hastanın genel sağlık durumuna göre değişiklik gösterir. Bu süreç, yürüme yeteneğinin geri kazanılması, günlük aktivitelere dönüş ve genel sağlık durumunun iyileştirilmesini içerir.

Kalça Protezi Ameliyatı Sonrası İyileşme:

• Kalça protezi ameliyatı sonrasında, hastalar genellikle ameliyatın yapıldığı gün veya ertesi gün hafif destekle yürümeye başlayabilirler.
• İlk başlarda destekli yürüme, oturma, kalkma ve merdiven kullanma gibi aktiviteler dikkatli bir şekilde yapılmalıdır.
• Hasta, bu temel hareketleri başarıyla tamamladıktan ve genel sağlık durumu değerlendirildikten sonra hastaneden taburcu edilebilir.
• İyileşme süreci boyunca, fizik tedavi ve rehabilitasyon seansları önemlidir. Bu, hareketliliği artırmak, kas gücünü geliştirmek ve kilo kontrolü sağlamak için gereklidir.
• Hastaların tam olarak gündelik yaşamlarına dönmeleri genellikle 8-10 hafta sürebilir.

Plak, Vida veya Çiviyle İnternal Fiksasyon Sonrası İyileşme:

• Bu tür ameliyatlar sonrasında iyileşme süreci genellikle 8-12 hafta arasında değişir.
• İlk dönemlerde hastalar, ameliyatlı bacağa kısmi yük vererek yürüyebilirler.
• İlerleyen haftalarda, doktorun önerisiyle yavaş yavaş yük arttırılır ve normal yürüyüşe dönüş sağlanır.
• Fizik tedavi ve rehabilitasyon, bu süreçte de önemli bir rol oynar. Hedef, ameliyat bölgesinin güçlenmesi ve esnekliğin artırılmasıdır.

Her iki ameliyat türünde de, hastanın genel sağlık durumu, yaşı ve varsa diğer tıbbi koşulları iyileşme sürecini etkileyebilir. Bu nedenle, doktorun önerilerine ve fizik tedavi programına uyulması, iyileşme sürecinin başarılı olması için kritik öneme sahiptir. Ameliyat sonrası dönemde, hastaların düzenli kontrolleri ve gerektiğinde ilave tedavi yaklaşımlarının uygulanması önemlidir.

Kalça Kırığı Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Kalça kırıkları, özellikle yaşlılarda sık görülen ciddi sağlık sorunlarıdır ve tedavi edilmediğinde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Tedavi edilmeyen kalça kırıklarının yol açabileceği sorunlar şunlardır:

Mobilite Kaybı:

• Tedavi edilmeyen kalça kırıkları, zamanla ağrı ve hareket kısıtlılığına neden olur. Bu durum, hastanın yürüme ve hareket kabiliyetini ciddi şekilde sınırlayabilir.
• Zamanla, hastaların hareket kabiliyeti daha da azalarak yatağa bağımlı hale gelebilirler.

Kronik Ağrı ve Rahatsızlık:

• Kırık iyileşmediğinde, sürekli ağrı ve rahatsızlık yaşanabilir. Bu durum, hastanın yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.

Komplikasyon Riskinin Artması:

• Tedavi edilmeyen kırıklar, zaman içinde daha karmaşık hale gelebilir. Bu da, sonradan yapılabilecek cerrahi müdahalelerde komplikasyon riskini artırır.
• Kırık bölgesinde uygun iyileşme olmaması, kemiklerin yanlış kaynamasına veya eklem deformasyonlarına yol açabilir.

Ek Sağlık Sorunları:

• Uzun süre hareketsizlik, zatürre, derin ven trombozu ve bası yaraları gibi ek sağlık sorunlarına neden olabilir.
• Özellikle yaşlılarda, bu durum genel sağlık durumunun daha da kötüleşmesine ve diğer tıbbi sorunların gelişimine zemin hazırlayabilir.

Kemik Nekrozu:

• Özellikle femur başı kırıklarında, kan akışının bozulması kemik dokusunun ölmesine (nekroza) yol açabilir. Bu durum, eklem fonksiyonlarının kalıcı olarak kaybedilmesine neden olabilir.

Bu nedenlerle, kalça kırığı teşhisi konulan hastaların en kısa sürede uygun tedaviye başlamaları önemlidir. Erken müdahale, komplikasyon riskini azaltır ve hastanın yaşam kalitesini koruyucu etkilere sahiptir. Tedavi, hastanın genel sağlık durumu, yaş ve kırığın tipine göre özelleştirilmeli ve mümkün olan en iyi sonucun elde edilmesi hedeflenmelidir.

Kalça Kırığı Ameliyatı Sonrası Komplikasyonlar Nelerdir?

Kalça kırığı ameliyatları, hayati öneme sahip müdahaleler olmakla birlikte, her türlü cerrahi işlemde olduğu gibi bu ameliyatlarda da çeşitli komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Bu komplikasyonların farkında olmak, erken teşhis ve müdahale için önemlidir. İşte kalça kırığı ameliyatı sonrasında karşılaşılabilecek bazı yaygın komplikasyonlar:

Kırıkların Kaynamaması veya Geç Kaynaması:

• İnternal fiksasyon ameliyatları sonrasında, bazı durumlarda femur kemiği kırıklarının kaynaması beklenenden uzun sürebilir veya tam olarak kaynamayabilir.

Enfeksiyon:

• Her cerrahi işlemde olduğu gibi, kalça kırığı ameliyatları sonrasında da enfeksiyon riski vardır. Enfeksiyon oranı genellikle %1-4 arasında değişir.

Avasküler Nekroz:

• Özellikle deplase (yer değiştirmiş) femur kırıklarında, femur başının kanlanmasının bozulması sonucunda kemik dokusu zarar görebilir ve nekroz (doku ölümü) gelişebilir.

Femur Boyunun Kısalması:

• Femur boyun kırıklarında, kırığın iyileşme sürecinde femur boyunun kısalması gözlemlenebilir.

Mortalite (Ölüm) Riski:

• Özellikle yaşlı hastalarda, kalça kırığı ameliyatları sonrası mortalite riski artar. Yapılan araştırmalar, hastanede ve ameliyat sonrası bir yıl içinde mortalite oranlarının arttığını göstermektedir.

Erken müdahale, ameliyat sonrası komplikasyon riskini azaltabilir. Bu nedenle, femur kemiği kırıklarında hastanın genel sağlık durumuna uygun olarak en kısa sürede cerrahiye alınması önerilir. Modern tedavi yöntemleri, gelişmiş implantlar ve teknolojik ilerlemeler sayesinde, bu riskler önemli ölçüde azaltılmaktadır.

Eğer kalça sağlığınızla ilgili endişeleriniz varsa, kemik erimesi veya kalça ağrıları gibi sorunlar yaşıyorsanız, mutlaka bir uzmana danışmalısınız. Röntgen veya MR gibi görüntüleme sonuçlarınızı doktorunuza göstererek, durumunuz hakkında daha detaylı bilgi alabilirsiniz. Unutmayın, erken teşhis ve doğru tedavi, bu tür komplikasyonların önlenmesinde ve daha hızlı iyileşmede kritik rol oynar.