Çocuklarda Ayak Sorunları

Çocuklarda Ayak Sorunları : Pediatrik ayak sorunları, doğumdan ergenliğe kadar çocukların ayaklarını ve ayak bileklerini etkileyen çok çeşitli koşulları kapsar. Bu sorunlar gelişimsel faktörler, genetik, travma veya altta yatan tıbbi durumlar nedeniyle ortaya çıkabilir. Uygun ayak sağlığını ve normal gelişimi sağlamak için doğru teşhis ve tedavi çok önemlidir.

Düz Tabanlık (Pes Planus):

Halk arasında düz taban olarak bilinen pes planus, ayak kemerlerinin düzleşerek ayak tabanının tamamının yerle temas ettiği yaygın bir durumdur. Çoğu çocuğun düztabanlığı vardır ve genellikle çocukluk döneminde ayak kemerinin yavaş yavaş oluşmasıyla ayağın normal kavsi gelişir. Bazı durumlarda düz tabanlık ağrıya, yorgunluğa veya yürüme veya koşma gibi aktivitelerde zorluğa neden olabilir. Muayenede ortopedi uzmanı tanı için ayakları inceleyecek, ayağın kemerini değerlendirmek için ayakta basarken ayağın durumunu gözlemleyecek ve hastanın yürüyüş şeklinin gözlemlenmesi ile düz tabanlığın olası nedenleri hakkında bilgi sahibi olacaktır.

Ayağın yapısını değerlendirmek ve altta yatan anormallikleri değerlendirmek için röntgen çekilmesi istenebilir. Röntgen ile ayaktaki kemik yapı kaynaklı sorunlar ve düz tabanlığın derecesi için baz kemikler arasındaki açı ölçümleri yapılmaktadır. MR görüntüleri ile bu kemiklerin kıkırdak yüzeyleri, bilgisayarlı tomografi ile ise röntgende saptanamayan iki kemik arasında doğuştan gelen bazı kemik oluşumlar daha detaylı olarak gözlenebilir.

Düztabanlıklar esnek veya sert olarak sınıflandırılabilir ve nedenleri farklılık gösterebilir:

Esnek Düz Taban:

• Özellikle çocuklarda en sık görülen tiptir.
• Çocukluk döneminde tamamen normal olabilir ve ayak kavsinin normal gelişiminden kaynaklanabilir.
• Ayrıca bağ gevşekliği veya kas zayıflığından da kaynaklanabilir.
• Ayak parmak ucunda dururken veya ayaklar ağırlık taşımadığında kemerler görünebilir. Yani sert düz taban tablosundan ayrımında hasta parmak ucunda durdurulur, ayağın kavsi oluşuyorsa esnek düz tabanlıktan, eğer parmak ucu durmakla da ayağın kemeri oluşmuyorsa sert düz tabanlıktan şüphelenilir.
• Yine ayağın içe ve dışa dönüş kabiliyeti de değerlenerek esnek ve sert düz tabanlık ayrımı yapılmaktadır.

Sert Düz Taban:

• Daha az yaygın.
• Tarsal koalisyon (ayak kemiklerinin füzyonu) veya artrit gibi yapısal anormalliklerden kaynaklanır.
• Ayağın kavsi vücut ağırlığını taşımadığında da düz kalır.

Düz tabanlıkta tedavi semptomların ciddiyetine bağlıdır ve şunları içerebilir:

• İyi ayak kemeri desteğine ve yastıklamaya sahip ayakkabılar rahatsızlığı azaltmaya yardımcı olabilir.
• Ek destek sağlamak ve ayak hizasını iyileştirmek için ortez eklentileri veya ayak kavsini destekleyici tabanlık destekleri önerilebilir. Bunlar düz tabanlığı düzeltmekten ziyade ileride oluşabilecek olan ayak ve bacak ağrılarını azaltmak için önemlidir.
• Ayak ve ayak bileği kaslarına yönelik güçlendirme egzersizleri stabiliteyi artırmaya ve kemerleri desteklemeye yardımcı olabilir.
• Baldır kaslarındaki veya Aşil tendonundaki gerginliği gidermek için germe egzersizleri önerilebilir.
• Yüksek enerjili aktivitelerden veya uzun süre ayakta durmaktan kaçınmak şikayetlerin hafifletilmesine yardımcı olabilir.
• Sağlıklı bir kiloyu korumak ayaklardaki aşırı stresi azaltabilir.

Ameliyatlar:

• Düztabanlığa yönelik cerrahi müdahale genellikle gerekli önlemlerin alınıp rahatlama sağlayamadığı ve şikayetlerin şiddetli olduğu vakalara uygulanır.
• Ayağın uygun bir şekilde yer ile temasını ve fonksiyonunu iyileştirmek için belirli tendonların boyunun uzatılması, tamamen serbest bırakılması veya farklı bir kemiğe transferi,
• Ayak kemerini eski haline getirmek ve deformiteleri düzeltmek için ayaktaki kemiklerin cerrahi olarak yeniden konumlandırılması. Bu işeme osteotomi denilmektedir. Yani kemik yapılar cerrahi olarak kesilip yeniden şekillendirilmektedir. Özellikle düz taban cerrahilerinde normal bir ayak yapısı sağlamak için ayağın dış kısmına uzatma iç tarafına ise kısaltma yapılacek şekilde osteotomiler yapılmaktadır. Mevcut yapısal anormalliklere bağlı olarak farklı tipte osteotomiler yapılabilir.
• Ayağın normal yapısını sağlamak ve yeniden uygun dizilim sağlamak için ayaktaki eklemlerin füzyonu yani dondurulması işlemi yapılabilmektedir. Burda deforme olan kıkırdaklar çıkartılarak kemik yapılara uygun dizilim sağlanması ve ağrının önüne geçilmesi hedeflenmektedir. Bu tür cerrahiler ciddi deformite veya artrit(kireçlenme) vakalarında düşünülebilir.

Sonuç olarak, pes planus (düztabanlık), asemptomatik olmaktan yani herhangi bir şikayet vermekten ciddi rahatsızlık ve fonksiyonel kısıtlamalara neden olmaya kadar değişebilen yaygın bir durumdur. Çoğu vaka destekleyici önlemlerle ameliyatsız olarak tedavi edilebilirken, ciddi veya dirençli vakalarda cerrahi müdahale gerekli olabilir.

Parmak Ucu Yürüyüşü:

• Parmak ucunda yürüme, çocuğun normal topuktan ayağa yürüyüş yerine, alışkanlıkla ayak parmakları üzerinde yürümesidir.
• Yürümeyi öğrenen küçük çocuklarda parmak ucunda yürüme yaygın olsa da, 2-3 yaşından sonra sürekli ayak parmak ucunda yürüme, gergin Aşil tendonları veya nörolojik durumlar gibi altta yatan bir soruna işaret edebilir.
• Tedavi, altta yatan nedenleri ele almak için germe egzersizleri, ortotik cihazlar veya fizik tedaviyi içerebilir.
• Eğer bu yürüyüş biçimi aşil tendonunda kısalıktan kaynaklanıyorsa küçük çocuklarda botox uygulamaları, daha ileri yaşlarda ise aşil tendon gevşetme ameliyatlarından fayda görülmektedir.

Sever Hastalığı (Kalkaneal Apofizit):

• Sever hastalığı çocuklarda, özellikle de aktif ve spor yapanlarda topuk ağrısının yaygın bir nedenidir.
• Tekrarlayan stres veya aşırı kullanım nedeniyle topuğun arkasındaki büyüme plakası iltihaplandığında ortaya çıkar.
• Tedavi tipik olarak dinlenme, buz, esneme egzersizleri, destekleyici ayakkabılar ve bazen topuk üzerindeki baskıyı hafifletmek için topuk koruyucularını içerir.

Çarpık Ayak (Konjenital Talipes Equinovarus):

Tıbbi olarak pes ekinovarus (PEV) olarak bilinen çarpık ayak, bir veya her iki ayağın içe ve aşağı doğru büküldüğü ve normal yürümeyi zorlaştırdığı doğumsal bir durumdur. Dünya çapında yaklaşık 1000 canlı doğumda 1 ila 2 oranında görülen, en sık görülen konjenital kas-iskelet sistemi anomalilerinden biridir.

Çarpık ayağın kesin nedeni tam olarak anlaşılamamıştır ancak bunun genetik ve çevresel faktörlerin birleşiminden kaynaklandığına inanılmaktadır. Çarpık ayak genellikle ailelerde bulunur ve bu da genetik bir yatkınlığı düşündürür. Rahim içi pozisyon, hamilelik sırasında annenin sigara içmesi ve bazı doğum öncesi faktörler gibi faktörler çarpık ayak gelişimine katkıda bulunabilir.

Çarpık ayak tanısı genellikle doğumdan kısa bir süre sonra fizik muayene bulgularına dayanarak konur. Ayak içe doğru (inversiyon) ve aşağıya doğru (plantarfleksiyon) döndürülür.
Kemer genellikle anormal derecede yüksek ve serttir. Etkilenen ayağın özellikle dorsifleksiyon yönünde (ayağı yukarı kaldırma) hareketi sınırlıdır. Ayak ve ayak bileği çevresindeki kas ve tendonların gerginliği veya kontraktürü mevcuttur.

Çarpık ayak tedavisi, deformiteyi düzeltmeyi ve ayağın normal fonksiyonunu geri kazanmayı amaçlar. Tipik olarak cerrahi olmayan ve cerrahi müdahalelerin bir kombinasyonunu içerir:

Ponseti Yöntemi: Dr. Ignacio Ponseti tarafından geliştirilen ameliyatsız tedavi yaklaşımına verilen isimdir. Ayağın pozisyonunun kademeli olarak düzeltilmesi için ayağın nazikçe manipülasyonunu ve esnetilmesini ve ardından alçılama işlemini içerir. Tipik olarak doğumdan kısa bir süre sonra başlar ve birkaç hafta boyunca seri alçılama gerektirir. Genellikle alçılama sonrasında aşil tendonunu uzatmak ve ayak pozisyonunun daha da düzeltilmesine olanak sağlamak için Aşil tenotomi adı verilen küçük bir cerrahi işlem yapılmaktadır. Bu genellikle lokal anestezi altında yapılır ve hastaneye yatışı gerektirmez.

Alçıyla veya ameliyatla düzeltmenin ardından, düzeltilmiş ayak pozisyonunu korumak ve tekrarlamayı önlemek için çocuğa özel destekler (genellikle Denis Browne splintleri) kullanılmaktadır. Cihaz genellikle birkaç ay boyunca tam zamanlı olarak takılır ve daha sonra çocuk büyüdükçe yavaş yavaş azaltılır.

Ameliyatsız yöntemlerin sonuç vermediği durumlarda veya deformitenin ileri derecede olduğu durumlarda cerrahi müdahale gerekli olabilir. Esnekliği ve ayağın kemik yapısını geliştirmek için ayak ve ayak bileği çevresindeki sıkı bağların, tendonların veya kasların uzatılması veya gebşetilmesi ameliyatları gerekebilmektedir. Hizalamayı düzeltmek ve işlevi iyileştirmek için ayaktaki kemiklerin cerrahi olarak kesilmesi veya yeniden şekillendirilmesi işlemi adı verilen osteotomiler de sert deformitelerde gerekli olabilmektedir. Ciddi deformite veya tekrarlayan çarpık ayak vakalarında ayak yapısını stabilize etmek ve yeniden hizalamak için ayaktaki eklemlerin füzyonu yani dondurulma işlemi de gerekebilmektedir.

Erken ve uygun tedavi ile çarpık ayağın seyri genellikle olumludur. Vakaların çoğunluğu başarılı bir şekilde düzeltilerek çocukların etkilenen ayağın normal veya normale yakın fonksiyonuna kavuşması sağlanabilir. Ancak devam eden takip ve takip bakımı, kalan deformiteleri gidermek, büyüme ve gelişmeyi izlemek ve tekrarlamayı önlemek için gereklidir.

Genel olarak çarpık ayak, en iyi sonuçları ve uzun vadeli başarıyı sağlamak için ortopedi cerrahlarını, çocuk doktorlarını ve fizyoterapistleri içeren multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Çarpık ayağı olan çocuklarda mümkün olan en iyi sonuçları elde etmenin anahtarı erken müdahale ve ailenin de sürece dahil olduğu ve iyi aydınlatıldığı uzun süreli takiplerdir.

Aksesuar Naviküler Kemik:

• Aksesuar naviküler kemik, ayağın iç tarafında naviküler kemiğe yakın yerde fazladan bir kemik parçasının (aksesuar naviküler) geliştiği bir durumdur.
• Bu ağrıya, şişmeye ve ayakkabı giymede zorluğa neden olabilir.
• Tedavi dinlenme, buz, antiinflamatuar ilaçlar, ortotik cihazlar veya ciddi vakalarda aksesuar kemiğin cerrahi olarak çıkarılmasını içerebilir.

Tarsal Koalisyon:

• Tarsal koalisyon, ayaktaki iki veya daha fazla kemiğin anormal şekilde birbirine kaynaşarak normal ayak hareketini kısıtladığı bir durumdur.
• Semptomlar etkilenen ayakta ağrı, sertlik ve sınırlı hareket aralığını içerebilir.
• Tedavi dinlenme, fizik tedavi ve ortotik cihazlar gibi konservatif önlemleri içerebilir, ancak ciddi vakaları ele almak için cerrahi müdahale gerekli olabilir.

Ebeveynlerin çocuklarının ayak gelişimini izlemesi ve herhangi bir anormallik fark etmeleri veya çocuklarının ayak ağrısından veya yürüme güçlüğünden şikayet etmesi durumunda tıbbi yardım istemeleri önemlidir. Erken müdahale ve uygun tedavi, uzun vadeli komplikasyonları önlemeye ve sağlıklı ayak gelişimini desteklemeye yardımcı olabilir.

Halluks Valgus:

Juvenil halluks valgus (çocukluk çağı halluks valgusu), ayak başparmağının (halluks) diğer ayak parmaklarına doğru anormal şekilde dışa doğru sapması ve ayağın iç tarafında, ayak başparmağının tabanında kemik bir çıkıntı ile karakterize edilen bir durumdur. Her yaşta görülebileceği gibi çocuk yaş grubunda da halluks valgus hastalığı görülebilmektedir.

• En belirgin işaret, ayak başparmağının küçük parmaklara doğru kaymasıdır ve ayağın iç tarafında gözle görülür bir şişlik oluşmasıdır.
• Juvenil halluks valgus, özellikle ayakkabı giyerken veya fiziksel aktiviteler sırasında ağrıya ve rahatsızlığa neden olabilir. Ayakkabılar kemik çıkıntıya sürtünerek tahrişe, kabarcıklara veya nasırlara neden olabilir.
• Juvenil halluks valgusun kesin nedeni her zaman açık değildir, ancak gelişimine çeşitli faktörler katkıda bulunabilir: Halluks valgus gelişimine genetik bir bileşen düşündüren ailesel bir yatkınlık olabilir. Düz ayak veya yüksek kemer gibi bazı ayak yapıları halluks valgus gelişme riskini artırabilir.
• Aşırı pronasyon (ayağın aşırı içe doğru yuvarlanması) veya birinci metatarsofalangeal eklemin (ayak başparmağının tabanındaki eklem) hipermobilitesi gibi anormal ayak mekaniği, halluks valgus gelişimine katkıda bulunabilir.
• Ayak parmaklarını sıkıştıran dar, dar veya yüksek topuklu ayakkabılar giymek durumu kötüleştirebilir veya gelişmesine katkıda bulunabilir. Genelleştirilmiş bağ gevşekliği veya hipermobilite sendromları olan çocuklar halluks valgus gelişimine daha yatkın olabilir.

Tedavi:

• Geniş burunlu ayakkabılar giymek, deformiteyi gidermeye ve kemik çıkıntı üzerindeki baskıyı azaltmaya yardımcı olabilir.
• Özel ortez veya ayak çukuru destekleri, ayak mekaniğini düzeltmeye ve basıncı etkilenen bölgeden uzağa yeniden dağıtmaya yardımcı olabilir. Şekil bozukluğunu düzeltme üzerindeki etkileri sınırlı olsa da hastanın günlük konforunu artırmaktadır.
• Silikon ayak parmağı ara parçaları, ayak parmaklarının yeniden hizalanmasına ve aralarındaki sürtünmenin azaltılmasına yardımcı olabilir. Bu tür silikon destekler deformiteyi düzeltmez ancak kemik ve eklem üzerine binen baskı ve basıncı azaltarak hastanın şikayetlerini rahatlatırlar.

Cerrahi Müdahale: Konservatif önlemlere yanıt vermeyen ciddi veya ilerleyici vakalarda cerrahi düzeltme gerekli olabilir. Cerrahi prosedürler, ayağın kemiklerinin yeniden hizalanmasını, kemik çıkıntısının kaldırılmasını veya etkilenen eklemin stabilize edilmesini içerebilir. Bu cerahiler osteotomi dediğimiz kemiğin kontrollü bir şekilde kesilip uygun pozisyona alınmasını ve parmağın olması gerektiği konuma alınması ameliyatlarıdır. Çocuk hastalarda ameliyatın tekniğine iyi karar vermek erişkinlerden daha çok önem arz etmektedir.